Buôn lậu thuốc lá khu vực ASEAN: Ngày càng tinh vi, phức tạp!

Thuốc lá lậu tràn ngập

Theo ông RODNEY J. SCHADDEE VAN DOOREN (RVD) - Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu Tập đoàn Philip Morris International (PMI) thống kê chưa đầy đủ, tại Thái Lan tỷ lệ thuốc lá buôn lậu trên thị trường nước này chiếm khoảng 25,5%, tại Việt Nam là 22%, tại Singapore là 3,4%, tại Philippines là 16,4%. Đáng chú ý, tại Malaysia lên tới 56,6%. Thấp nhất là tại Singapore tỷ lệ là khoảng 3,4%...

Nguyên nhân của tình trạng buôn lậu nêu trên có nhiều nhưng ông RODNEY J. SCHADDEE VAN DOORENmuốn nhấn mạnh vào sự hợp tác giữa các quốc gia. “Đến thời điểm này, vẫn chưa có cuộc thảo luận nào giữa các quốc gia với nhau để cùng giải quyết vấn đề buôn lậu thuốc lá. Việt Nam (VN) là 1 trong số rất ít các quốc gia có điều khoản trong luật rất tốt, có thể nói là tiêu chuẩn vàng trong việc đảm bảo hạn chế buôn lậu thuốc lá, cụ thể là theo Điều 15 của Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá yêu cầu các sản phẩm thuốc lá được sản xuất tại VN khi được xuất đi nước ngoài phải tuân thủ theo quy định của nước nhập khẩu. Tuy nhiên, dù trên lý thuyết là đã có luật như vậy nhưng VN vẫn thiếu hướng dẫn thực thi Điều 15 này, chưa trao cho cơ quan nào quản lý thực thi vấn đề này hay ra các hình phạt, các điều khoản quy định cụ thể nếu vi phạm thì sẽ có khung hình phạt như thế nào. Như vậy, dù về mặt lý thuyết thì VN đã có “tiêu chuẩn vàng” rất tốt, nhưng về thực tiễn thì vẫn chưa có biện pháp thực thi hiệu quả.”

Bắt xe tải chở lô thuốc lá nhập lậu trị giá hơn 3,5 tỷ đồng tại TPHCM, Việt Nam

Ông RODNEY J. SCHADDEE VAN DOOREN đề xuất VN nên chỉ định cơ quan Hải quan hoặc bất kỳ đơn vị cần thiết khác để thực thi và đảm bảo rằng các hình phạt mang tính răn đe, theo đó Điều 15 trong Luật PCTHTL có thể được thực thi trong thực tiễn, vì hiện tại nó chỉ đơn thuần trên lý thuyết. Tôi cũng rất mong muốn điều khoản luật này sẽ trở thành tiêu chuẩn vàng trên toàn cầu, là công cụ pháp lý có thể giải quyết được vấn đề buôn lậu thuốc lá.

Siết chặt việc thực thi pháp luật

Cũng theo đại diện PMI, giải quyết vấn đề này không phụ thuộc vào tốc độ phát triển kinh tế giữa các quốc gia, mà chính là việc thực thi pháp luật. Chẳng hạn như tỷ lệ buôn lậu của Singapore rất thấp là do luật của họ rất nghiêm khắc với mức phạt rất cao, thứ hai là việc thực thi pháp luật rất chặt chẽ. Họ nói là họ làm và phạt với mức phạt rất cao, thậm chí bị phạt tù. Còn như ở Indonesia thì hành vi buôn lậu chưa chắc đã bị phạt, chứ chưa nói đến chuyện đi tù; thậm chí hành vi buôn lậu còn không bị phạt. Vì vậy vấn đề ở đây là có điều khoản, quy định liệt kê chi tiết rõ ràng và có biện pháp để thực thi chặt chẽ với các khung hình phạt nghiêm khắc.

Ông RODNEY J. SCHADDEE VAN DOOREN (RVD) - Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu PMI trao đổi về tình hình buôn lậu thuốc lá tại nhiều quốc gia

Nếu so sánh giữa các quốc gia thì bối cảnh của mỗi nước rất khác biệt. Ở Singapore không có nhà sản xuất thuốc lá nội địa. Trong khi ở UAE thì có rất nhiều nhà sản xuất, và tỷ lệ thuốc lá lậu ở UAE lên đến 78%. Và hầu như là tất cả sản lượng thuốc lá lậu đó đều xuất phát từ chính các nhà sản xuất trong nước. So sánh hiện tượng này tại Việt Nam, thì VN cũng có nhiều nhà sản xuất, nhưng 22% tỷ lệ thuốc lá lậu ở Việt Nam không đến từ nhà sản xuất nội địa mà là hàng thẩm lậu, thường là các nhãn hiệu như Jet và Hero, vấn đề vốn đã tồn tại qua nhiều năm. “Chúng tôi cũng biết được rằng các sản phẩm này được buôn lậu qua biên giới từ Campuchia, nhưng Campuchia không phải là nơi sản xuất mà chỉ là điểm trung chuyển của nguồn hàng lậu này. Vì vậy, rất khó để so sánh giữa các quốc gia, vì đối với UAE thì hàng lậu trên thị trường chính là sản phẩm nội địa. Còn Việt Nam thì là nơi nhập lậu hàng trái phép từ bên ngoài.”, đại diện PMI nói

Trả lời câu hỏi của báo chí về việc Thái Lan đã cấm thuốc lá thế hệ mới (TLTHM) trong 10 năm qua, nhưng qua phóng viên khảo sát thì thực tế tỷ lệ sử dụng TLTHM vẫn còn khá cao, vị đại diện bộ phận chống buôn lậu của PMI cho hay: Thực sự thì 2 câu chuyện giữa Thái Lan và VN có điểm tương đồng. Tại VN thì nhãn hiệu thuốc lá điếu Jet và Hero đã được nhập lậu vào VN từ quá lâu đến mức trở thành gần như “điều bình thường”. Tương tự như câu chuyện về TLTHM tại Thái Lan vậy, dù có lệnh cấm TLTHM nhưng biện pháp thực thi không chặt chẽ, nên mọi người đã sử dụng thuốc lá điện tử (TLĐT) từ rất lâu rồi, khiến việc này gần như đã được bình thường hóa. “Chính vì vậy vấn đề ở đây là chúng ta để sự việc này diễn ra lâu đến mức đã bị bình thường hóa và đây là điều khiến chúng ta cần phải suy nghĩ nhiều hơn về giải pháp và lệnh cấm” vị đại diện PMI nói.

Bà LIYANA OTHMAN thông tin về giải pháp chống buôn lậu thuốc lá

Bà LIYANA OTHMAN (LO)-Giám đốc Vận động chiến dịch cấp cao, Hội đồng Kinh doanh EU-ASEAN kiến nghị, các quốc gia cần phải nhìn thẳng vào các con số thất thu thuế do buôn lậu gây ra. Đó là những con số rất lớn thiệt hại cho ngân sách. Nhiều vụ việc gần đây cho thấy hành vi phạm tội của các băng nhóm buôn lậu là rất tinh vi, và nhiều chính phủ luôn phải “chạy theo sau”. Tại Singapore thì hành vi buôn lậu TLĐT diễn ra trên môi trường online, trên Telegram. Chính phủ đóng group này thì có 1 group khác mở ra. Cũng theo bà LO, trước mắt thì phải thực thi pháp luật chặt chẽ, tra soát các nguồn gốc hàng lậu để giải quyết tận gốc. Như ở Singapore thì đa phần hàng nhập lậu đến từ Malaysia, vì có chung đường biên giới. Nên giải pháp có thể là tăng cường giám sát biên giới, kiểm soát môi trường mạng chặt chẽ hơn. Về tình trạng buôn lậu trên không gian mạng thì đã có một số Biên bản thỏa thuận được ký, như giữa Philippines và Thái Lan về quyền sở hữu trí tuệ, không cụ thể trong lĩnh vực thuốc lá nhưng có thể được áp dụng phổ quát.