Quan sát các học sinh năm thứ hai (lớp 11) của trường chuyên Nguyễn Huệ (Hà Nội), phóng viên Financial Times nhận ra rằng ngôi trường này quy tụ những học sinh có tinh thần học tập rất “máu lửa”.
Tinh thần này được sản sinh trong thời điểm kỳ thi tuyển sinh Đại học đã cận kề còn các bậc phụ huynh lại vô cùng kỳ vọng. Tính cạnh tranh, thi đua giữa chính các học sinh của trường cũng rất cao. Các bài thi thử được tiến hành hàng tuần…
Học sinh Nguyen Phuong Thao, 16 tuổi, nói: "Ở trường em, tất cả các bạn đều rất giỏi và điều đó khiến em cảm thấy rất áp lực". Thảo muốn trở thành nhà báo, nhưng môn học yêu thích của em là toán, môn học mà bố mẹ em "bắt" em học từ khi còn bé.
Một học sinh khác, Nguyen Tung Chi cho biết thêm: “Mục tiêu đầu tiên của em là vào một trường đại học tốt ở Việt Nam… Tất cả các bạn trong lớp bị ám ảnh về điểm số cao”. Tung Chi mơ ước được làm việc trong lĩnh vực marketing.
So với các nước láng giềng ở Đông Nam Á, giáo dục Việt Nam tỏ ra trội hơn hẳn. Thậm chí trên tầm thế giới, giáo dục Việt Nam cũng được đánh giá là “có tên tuổi” thể hiện ở việc Ngân hàng Thế giới (WB) xếp hạng Chỉ số vốn nhân lực của Việt Nam đứng thứ 48, vị trí rất cao đối với một quốc gia có thu nhập trung bình. Việt Nam chi gần 6% GDP cho giáo dục – một tỷ lệ cao theo tiêu chuẩn toàn cầu, và cao hơn hẳn so với hầu hết các nước láng giềng.
Các nhà quan sát cho rằng ngoài việc chính phủ chú trọng đầu tư cho giáo dục, học sinh Việt Nam đạt điểm cao còn nhờ các yếu tố văn hóa và lịch sử. Những yếu tố này bao gồm niềm tin về giá trị thành công là do lao động mà có theo Khổng giáo và nhu cầu xây dựng lại đất nước sau chiến tranh.
Hiện tại, nhóm dân số dưới 20 tuổi của Việt Nam đang ở mức lớn bất thường và đó cũng là nguyên nhân khiến mức độ cạnh tranh để và được vào các trường đại học và kiếm được việc làm trở nên “khốc liệt” hơn rất nhiều.
Cô Hoang Kim Ngoc, 24 tuổi, giáo viên tiếng Anh tại trường Nguyễn Huệ, nói: “Thế hệ cha mẹ của các em và cả cha mẹ tôi đã phải làm việc rất vất vả. Và họ nhận ra cách nhanh nhất để phát triển đất nước là học tập. Hiện nhu cầu lực lượng lao động rất cao. Chúng tôi đang trải qua cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, nơi chúng tôi không phải chỉ cạnh tranh với máy móc, mà còn phải kiểm soát chúng".
Ông Pham Hiep, một nhà nghiên cứu về giáo dục đại học tại Hà Nội, cho rằng Việt Nam được xếp hạng cao trong các kỳ thi quốc tế một phần là nhờ chương trình giảng dạy được thiết kế tốt đối với môn toán và khoa học. Ngoài ra, học sinh Việt Nam còn học thêm ngoài giờ học ở trường các môn như toán hay môn khác (shadow education – giáo dục trong bóng tối). Còn yếu tố nữa là sự cạnh tranh khốc liệt vào các trường đại học khi Việt Nam trải qua một cuộc bùng nổ dân số.
Ông Pham Hiep nói: "Chúng tôi không có đủ chỗ trong giáo dục đại học. Nguồn cung không đáp ứng được nhu cầu.” Theo ông, các trường đại học tư ở Việt Nam chỉ chiếm khoảng 15% tổng số sinh viên đăng ký dự thi, thấp hơn so với các nước láng giềng trong khu vực như Philippines, Malaysia và Trung Quốc.
Hệ thống giáo dục của Việt Nam tốt trong việc dạy trẻ em làm tốt các bài kiểm tra, đặc biệt là về toán và khoa học. Điều này hầu như không ai hoài nghi. Nhưng liệu các em có được dạy cách suy nghĩ và suy luận không? Và điểm số của bài kiểm tra có đáng tin cậy không?
Bảng xếp hạng của WB đối với Việt Nam dựa trên các bài kiểm tra Chương trình Đánh giá sinh viên quốc tế (PISA), do Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) điều hành và bao gồm các bài kiểm tra quốc tế do học sinh 15 tuổi thực hiện.
Tuy nhiên, một nhà quan sát cho rằng kết quả này bị ảnh hưởng vì vấn đề lấy mẫu bài thi, làm cho kết quả của Việt Nam dường như tốt hơn so với thực tế bởi vì khoảng một nửa số trẻ em đã bỏ học ở tuổi 15. Những học sinh bỏ học thường là những học sinh nghèo và học kém hơn trung bình. Những học sinh được lấy kết quả cho chương trình đánh giá lại là những học sinh có điều kiện và học giỏi hơn, vì thế mà kết quả tổng thể được đẩy lên.
John Jerrim, giảng viên tại Viện Giáo dục Đại học London, nói: “Mẫu PISA cho Việt Nam bị lệch, vì chỉ tính đến những học sinh có điều kiện hơn và có thành tích cao hơn”.
Ông Jerrim cho rằng Việt Nam sẽ phải đối mặt với một “nghịch lý” trong tương lai, vì cải thiện giáo dục đồng nghĩa với việc ngày càng nhiều trẻ em tiếp tục đi học (và mức độ cạnh tranh cũng sẽ cao hơn). Tuy nhiên, theo ông, ngay cả khi đưa ra những bất thường trong công tác thống kê, Việt Nam có thể đã làm khá tốt so với các nước khác có cùng mức độ phát triển.
