Thảo Linh, học sinh lớp 12, một trường THPT chuyên tại Hà Nội cho biết, em học chuyên Anh, hiện đã có chứng chỉ IELTS 8.0, môn Toán cũng ổn. Dự định sẽ dùng khối D để xét tuyển nhưng đến thời điểm này em vẫn cảm thấy như đứng “ngã ba đường” không biết nên đi lối nào, liệu có quyết định đúng không. “Em thích ngành báo chí nhưng lo lắng, liệu trong tương lai ngành này có đầu ra tốt hay không? Trong khi đó, gia đình muốn em đăng ký vào Học viện Ngoại giao hoặc sư phạm”, Thảo Linh nói.
Cũng như nhiều bạn khác, Thảo Linh sợ lựa chọn ngành, nghề sai dù thực tế không phải ai cũng làm đúng nghề mình học. Tuy nhiên, theo em được đào tạo chuyên ngành, kỹ năng bài bản khi ra làm việc sẽ có những lợi thế nhất định.
TS Đồng Văn Ngọc, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội cho rằng, hiện nay học sinh từ THCS đã được tư vấn, định hướng nghề, tuy nhiên cách làm trong nhà trường hiện nay đang khá hời hợt, học sinh tìm hiểu về nghề chỉ mang tính chất "cưỡi ngựa xem hoa".
 |
Dù có suy nghĩ đến vấn đề chọn nghề từ bậc THCS nhưng có khi, đến lớp 12, học sinh vẫn hoang mang, không biết nên theo nghề gì. |
Thực tế sau khi học xong lớp 9 một số em đã đi học nghề song song với hoàn thành chương trình văn hóa, nhiều em học nghề sau khi hết THPT, hoặc học lên đại học. Nhưng điều bất cập là vẫn có những học sinh chọn nghề do mong muốn của phụ huynh. Trong khi đó, phụ huynh chọn trường nghề cũng không vì năng lực, sở thích của con mà chọn trường gần nhà cho dễ đưa đón nên mục tiêu về học nghề ngay từ đầu không được tính đến.
Thực tế, đã có nhiều em chọn sai, học một hai năm cảm thấy chán nản, thất vọng về ngành mình đã chọn nên thi lại. Có em học xong đại học rồi ra trường thất nghiệp lại quay sang học nghề”, - TS Đồng Văn Ngọc nói.
Cũng theo Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội, chọn nghề là việc quan trọng, bản thân học sinh, gia đình cần có sự quan tâm, tìm hiểu từ sớm để đưa ra quyết định, tránh trường hợp chọn a dua theo bạn, chọn cho có.
Linh hoạt trước biến động
Có nhiều buổi trò chuyện, tư vấn và định hướng cho học sinh trong vấn đề chọn nghề, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học giáo dục (ĐHQG Hà Nội) đã có những buổi trò chuyện với học sinh cuối cấp về định hướng, lựa chọn nghề nghiệp.
Ông cho rằng, ngoài hiểu về năng lực bản thân, học sinh ngày nay cần phải linh hoạt trước những biến động, thay đổi của thế giới để có sự lựa chọn hợp lý. Ông ví dụ một số công việc truyền thống đang có nguy cơ biến mất như: Nhân viên lễ tân, tư vấn tài chính cá nhân, nhân viên tín dụng, bảo vệ, nấu đồ ăn nhanh, lập trình máy tính, nhạc sĩ, ca sĩ, luật sư…
Trong bối cảnh khoa học công nghệ bùng nổ, có nhiều phẩm chất và khả năng của con người mà trí tuệ nhân tạo không thể cạnh tranh được nhưng nó cũng khiến nhiều ngành nghề biến mất, nhiều người sẽ bị thay thế, thất nghiệp trong tương lai. Thế giới công việc sẽ tồn tại những nghịch lý như đòi hỏi gia tăng hiệu suất nhưng cắt giảm chi phí, tận dụng công nghệ để có những quyết định nhân sự.
Ông Nam hướng dẫn học sinh các nguyên tắc chọn nghề đó là, chỉ nên chọn nghề phù hợp với sở thích và hứng thú của bản thân. Không nên chọn nghề mà bản thân cảm thấy không đủ điều kiện đáp ứng; chỉ chọn khi đã có hiểu biết đầy đủ về nghề, trong đó gồm các yếu tố như môi trường làm việc, tính chất, khó khăn, thách thức; không chọn nghề mà xã hội không còn nhu cầu.
Trong giai đoạn quyết định sẽ lựa chọn ngành, nghề, học sinh cần xác định mình thích làm gì và nghề nghiệp đó liệu bản thân có đủ điều kiện về sức khỏe, tố chất, năng khiếu, năng lực khác để làm được hay không? Nếu không tìm hiểu, khi đã vào trường học, thậm chí ra đi làm vẫn không thể hình dung hết được khó khăn, thách thức của nghề và nản chí.
PGS Nam cũng chỉ ra một số sai lầm của cha mẹ thường gặp phải khi định hướng nghề nghiệp cho con, đó là, áp đặt mong muốn của mình, bỏ mặc không quan tâm, coi trọng hình thức nghề hơn giá trị nghề, dùng tiền để “mua” cho con một công việc….
Ông dự đoán, trong ít năm tới, nhu cầu nhân lực việc làm trong các lĩnh vực liên quan Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán, bác sĩ gia đình, nhà tâm lý, điều dưỡng, nhân viên công tác xã hội với người già, giáo viên, quản lý và nhân viên trong các chuỗi cung ứng… sẽ tăng.
Học sinh nên tìm hiểu và nắm bắt cơ hội ở các lĩnh vực mới mẻ như: Hướng dẫn viên du lịch không gian; người môi giới dữ liệu cá nhân, kỹ thuật viên y tế hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo, cố vấn tiền tệ số ảo, quản lý bảo mật thông tin….
Các kỹ năng cần có để học sinh không bị bỏ lại trong thế giới không ngừng biến đổi đó là: Kỹ thuật số, tư duy, kỹ năng giao tiếp, tự lãnh đạo bản thân. Người học biết cách sử dụng các phần mềm, ứng dụng năng suất, phân tích dữ liệu, báo cáo điện tử cũng như hiểu về bảo mật thông tin và đạo đức kỹ thuật số.
Kết quả tuyển sinh theo lĩnh vực năm 2023 cho thấy, những ngành học sinh lựa chọn nhiều nhất gồm: Kinh doanh và quản lý (gần 24%), Máy tính và công nghệ thông tin (hơn 11%), Công nghệ kỹ thuật (hơn 10%), Nhân văn (8,8%), Sức khỏe (6,7%), Kỹ thuật (5%)… Bên cạnh đó, có những ngành, nghề có rất ít học sinh lựa chọn gồm: Dịch vụ xã hội (0,4%), Toán và thống kê (0,5%), Khoa học tự nhiên (0,5%), Nông lâm và thủy sản (0,8%)…
