Không một quốc gia nào trên thế giới hưởng lợi được nhiều hơn từ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung nhiều hơn Việt Nam.
Nhiều nhà máy của Việt Nam đang phình lên với các đơn hàng khi quyết định thuế quan của Mỹ khiến nhiều công ty cân nhắc việc tiếp tục sản xuất tại Trung Quốc. Và giờ thì nhiều công ty công nghệ lớn đang mở rộng vận hành sản xuất tại Việt Nam giúp Việt Nam có cửa sáng trở thành một nhà sản xuất smartphone và các thiết bị công nghệ cao lớn mới của thế giới.
Thế nhưng, đầu tiên, Việt Nam cần làm tốt từ những thứ nhỏ nhất, ví dụ như phần vỏ nhựa của những chiếc tai nghe.
Bac Viet Technology, công ty của Vũ Hữu Thắng nằm ở Bắc Ninh, đang sản xuất nhiều linh kiện, bộ phận nhựa cho máy in Canon, dụng cụ chơi nhạc Korg, điện thoại và phụ kiện điện thoại Samsung, bao gồm tai nghe. Anh từng chia sẻ rất khó để công ty của anh có thể cạnh tranh với các công ty cung ứng tại Tủng Quốc khi anh phải nhập khẩu từ 70 đến 100 tấn nhựa mỗi tháng, hầu hết được sản xuất tại Trung Quốc.
“Việt Nam khó cạnh tranh được bởi khi chúng tôi phải nhập nguyên liệu, mức giá đã cao hơn Trung Quốc khoảng từ 5 đến 10%". Trong khi đó thị trường Việt Nam lại quá nhỏ để thu hút các nhà sản xuất nhựa lập nhà máy ở đây.
Các nhà đàm phán của Mỹ và Trung Quốc đang nhóm họp tại Thượng Hải vào tuần này để tìm cách giải cách cho chiến tranh thương mại. Thế nhưng, với nhiều công ty, với tất cả những gì đang diễn ra, sự hấp dẫn của việc sản xuất ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang mờ đi. Với smartphone, máy chơi game và nhiều mặt hàng tiêu dùng khác đang nằm trong nhóm có thể bị Tổng thống Donald Trump áp thuế quan trong thời gian tới, các nhà sản xuất thiết bị đang cảm thấy gấp gáp hơn bao giờ hết trong việc tìm kiếm các thị trường mới với giá thuê nhân sự rẻ để sản xuất hoặc thành phẩm sản phẩm của mình.
Apple đang để mắt tới Việt Nam và Ấn Độ khi tìm kiếm nhiều hướng đa dạng hoá chuỗi cung ứng của mình. Nintendo cũng đang đẩy nhanh chuyển đổi sản xuất dòng máy Switch từ Trung Quốc sang Việt Nam, theo công ty nghiên cứu chuỗi cung ứng Panjiva. Ông lớn sản xuất Đài Loan Foxconn trong khi đó nói vào tháng một rằng đã mua nhiều quyền sử dụng đất ở Việt Nam và bơm 200 triệu USD vào nhánh của mình ở Ấn Độ. Nhiều đối tác Trung Quốc và Đài Loan của Apple cũng đang đánh tiếng cho rằng họ sẽ đẩy mạnh hoạt động tại Việt Nam.
Dù vậy, Việt Nam, với dân số gần 100 triệu người, cũng sẽ không sớm thay thế Trung Quốc trong vai trò một trung tâm sản xuất. Đất đai ở Việt Nam có chi phí cao trong khi đó các nhà máy và nhà kho sẵn sàng để sử dụng lại không nhiều. Tuyển dụng các công nhân có kĩ năng và quản lí cũng là một thách thức.
“Đây thực sự là một cuộc kéo căn khả năng của Việt Nam,” Frederick R. Burke, một giám đốc điều hành đang làm việc tại TP.HCM cho công ty luật Baker McKenzie, nói. Mặc dù đội ngũ lao động tại Việt Nam được bổ sung thêm một triệu người mỗi năm, ông nói thêm, “người ta đã bắt đầu nhắc đến sự thiếu hụt nhân sự".
Việt Nam cũng không có nhiều công ty sản xuất các linh kiện, bộ phận và nguyên liệu chuyên dụng như cách các nhà sản xuất tại Trung Quốc có thể tận dụng.
Bà Tran Thu Thuy nói “tất nhiên” mình muốn hợp tác với Apple một ngày nào đó. Công ty của bà Thuy, HTMP, sản xuất khuôn kim loại mà các nhà mát có thể dùng để sản xuất nhựa. Bà nói một ngày nào đó HTMP có thể sản xuất khuôn kim loại cho những thân máy laptop. Nhưng bà hoàn toàn hiểu mình còn cần phải làm nhiều thứ trước khi điều này hiện thực hoá.
“Có rất nhiều điều phải làm", bà thành thực.
Việt Nam thực tế đã là một quốc gia tham gia nhiều vào lĩnh vực sản xuất giàu dép, quần áo và nhiều mặt hàng cần lượng nhân sự lớn.
Nike và Adidas hiện tại đã sản xuất một nửa số lượng sneakers của mình tại Việt Nam. Bên cạnh việc cải thiện cơ sở vật chất đường giá, điện và cầu cảng, Việt Nam cũng làm việc với nhiều chính phủ trên thế giới để giảm thuế quan, bao gồm một thoả thuận vào tháng trước với Liên minh Châu Âu.
Hơn một thập niên trước, Samsung Electronics, ông lớn công nghệ Hàn Quốc, đã mở nhà máy ở Bắc Ninh để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Động thái này không khác gì một lời “tiên tri”.
Chi phí của Trung Quốc đang tiếp tục tăng lên và Samsung kể từ đó đã đóng cửa tất cả trừ một nhà máy smartphone của mình ở Trung Quốc. Hiện tại, Samsung lắp ráp gần một nửa sản lượng điện thoại của mình ở Việt Nam. Công ty này cũng tuyển dụng 100.000 người và chiếm một phần ba trong tổng doanh số bán hàng 220 tỉ USD của Samsung hồi năm ngoái.
Sự thành công của Samsung cũng khiến nhiều công ty Hàn Quốc cảm thấy mình cần đến đây.
“Khi bạn là một công ty lớn và bạn chuyển tới đâu đó, mọi thứ sẽ đi theo bạn", Filippo Bortoletti, phó giám đốc công ty tư vấn Dezan Shira tại Hà Nội nhấn mạnh.
Các doanh nghiệp Việt Nam trong khi đó lại có cảm xúc lẫn lộn trước xu hướng này. Các nhà máy nước ngoài đến Việt Nam và chủ yếu làm việc với các đối tác họ đã sử dụng trước đó khiến các công ty nội địa khó có thể tiếp cận.
Samsung có 35 đơn vị cung ứng tại Việt Nam trong khi đó Apple từ chối bình luận.
Khi Samsung mở nhà máy đầu tiên tại Việt Nam, Samsung mua một số kim loại trên dây chuyền sản xuất từ Vietnam Precision Mechanical Service & Trading. Tuy nhiên, sau đó, ngày càng có nhiều đối tác Hàn Quốc vào Việt Nam và sau một năm, Samsung cũng Vietnam Precision Mechanical Service & Trading đã dừng hợp tác, Nguyen Xuan Hoang, một trong những người đồng sáng lập công ty này nói.
Ông nhấn mạnh giá và chất lượng không phải vấn đề. Vấn đề nằm ở quy mô: Samsung cần nhiều hơn những gì công ty của ông có thể đáp ứng.
Công ty của Vu Tien Cuong, Fitek, sản xuất các thiết bị công nghiệp cho Samsung, Canon và nhiều công ty lớn khác ở Bắc Ninh. Anh nhận ra nhiều công ty cung ứng Việt Nam gặp phải vấn đề về năng suất và chất lượng khiến họ khó cạnh tranh được với các công ty đa quốc gia. Cốt lõi vấn đề nằm ở thiếu kinh nghiệm thay vì thiếu vốn hay kiến thức.
“Dần dần", ông Cường nói, các đơn vị cung ứng tại Việt Nam sẽ cải thiện và “phát triển".
