Thưa TS. Nguyễn Ánh Hồng, từ sau chương trình truyền hình thực tế Anh trai vượt ngàn chông gai, có thể thấy rõ sự bùng nổ của nhiều sản phẩm nghệ thuật khai thác yếu tố văn hóa dân gian. Điển hình như sản phẩm Bắc Bling (Bắc Ninh) gần đây của nữ ca sĩ Hòa Minzy đã tái hiện nhiều nét văn hóa đặc sắc vùng Kinh Bắc, mang âm hưởng của dân ca quan họ Bắc Ninh, kết hợp với các loại hình nghệ thuật dân gian khác như xẩm - chèo. Theo bà, điều gì đã tạo nên sức hút mạnh mẽ của xu hướng này?
 |
Nhà nghiên cứu văn hóa - TS. Nguyễn Ánh Hồng. |
TS. Nguyễn Ánh Hồng: Đây không phải là MV đầu tiên, và Hòa Minzy cũng không phải là người đầu tiên khai thác yếu tố văn hóa dân gian vào nghệ thuật biểu diễn, cũng không phải là người đầu tiên kết hợp phong cách văn hóa dân gian với yếu tố hiện đại. Trước đó, trong đời sống văn hóa - văn nghệ Việt Nam, đã có nhiều chương trình thực hiện điều này.
Ví dụ đơn giản nhất là chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai, trong đó bài hát Trống Cơm đã được đội của NSND Tự Long làm mới, hay Chiếc khăn piêu cũng được làm mới, tạo nên sức sống và nét đặc trưng cho văn hóa nghệ thuật.
Tôi đánh giá cao những nỗ lực, cố gắng, niềm say mê tìm kiếm và sáng tạo của các nghệ sĩ. Việc kết hợp yếu tố văn hóa dân gian với phong cách hiện đại đã trở thành nhịp cầu linh diệu giúp lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống. Đồng thời, đây cũng là phương tiện để truyền bá văn hóa Việt Nam không chỉ trong cộng đồng người Việt mà còn trên các phương tiện truyền thông quốc tế, góp phần xây dựng hình ảnh văn hóa quốc gia trong mắt thế giới, nhất là trong bối cảnh Việt Nam hội nhập quốc tế.
Theo tôi, điều đã tạo nên sức hút của xu hướng này chính là người nghệ sĩ đã thổi vào đời sống văn hóa dân gian một linh hồn hiện đại. Nói cách khác, các nghệ sĩ đã làm mới phong cách nghệ thuật dân gian, đưa những yếu tố truyền thống vào một đời sống văn hóa mới, làm cho nó tươi mới, trẻ trung và sống động hơn.
Sự kết hợp linh diệu giữa yếu tố truyền thống và hiện đại chính là chất men say, tạo nên sức hấp dẫn, khiến giới trẻ ngày nay say mê những sáng tạo nghệ thuật đó. Văn hóa là sáng tạo. Khi các nghệ sĩ làm mới văn hóa truyền thống bằng sự sáng tạo, và khi tất cả những điều đó đạt đến trình độ điêu luyện, thì những MV như của Hòa Minzy, dù ban đầu có thể vấp phải một số ý kiến trái chiều, dần dần đã chiếm được sự yêu mến, ưu ái và mến mộ của nhiều người.
Văn hóa là sáng tạo. Khi các nghệ sĩ làm mới văn hóa truyền thống bằng sự sáng tạo, và khi tất cả những điều đó đạt đến trình độ điêu luyện, thì những MV như của Hòa Minzy, dù ban đầu có thể vấp phải một số ý kiến trái chiều, dần dần đã chiếm được sự yêu mến, ưu ái và mến mộ của nhiều người.
Vậy thưa bà, sự đón nhận nồng nhiệt của công chúng đối với những sản phẩm này phản ánh điều gì về thị hiếu âm nhạc cũng như nhu cầu tiếp cận văn hóa truyền thống của giới trẻ hiện nay?
TS. Nguyễn Ánh Hồng: Nếu nhìn vào hiện tượng các bạn trẻ yêu thích những MV như của Hòa Minzy hoặc các chương trình như Anh trai vượt ngàn chông gai, điều đầu tiên tôi nhận thấy là:
Thứ nhất, các bạn trẻ ngày nay rất có trách nhiệm với văn hóa truyền thống dân tộc và biết cách thẩm định những giá trị tích cực của văn hóa truyền thống. Họ không quay lưng lại với truyền thống, như một số ý kiến vẫn nhận định sai lầm. Điều này thể hiện rõ qua sự trân trọng, thấu hiểu và mến mộ mà họ dành cho văn hóa truyền thống.
Thứ hai, điều này khẳng định sức sống vĩnh hằng của văn hóa truyền thống trong đời sống đương đại. Truyền thống không phải là thứ xưa cũ hay có thể bị lãng quên, truyền thống chính là yếu tố tham gia tích cực, mạnh mẽ vào đời sống hiện đại. Nó trở thành xung lực thúc đẩy sự vận động và phát triển của văn hóa dân tộc.
 |
TS. Nguyễn Ánh Hồng cho rằng, những tác phẩm kết hợp hài hòa giữa văn hóa truyền thống và hiện đại cho thấy sự tận tâm, trách nhiệm của nghệ sĩ đối với thiên chức của mình. |
Thứ ba, các văn nghệ sĩ đã thực hiện sứ mệnh chính trị của mình một cách tuyệt vời. Không chỉ đơn thuần mang đam mê nghệ thuật vào trong các hoạt động sáng tạo, mà còn định hướng các giá trị tư tưởng, định hướng chính trị. Cho nên, những tác phẩm kết hợp hài hòa giữa văn hóa truyền thống và hiện đại cho thấy sự tận tâm, trách nhiệm của nghệ sĩ đối với thiên chức của mình.
Hiện nay, nhiều ý kiến cho rằng, việc “phổ cập” văn hóa dân gian thông qua âm nhạc đại chúng có thể khiến những giá trị truyền thống nguyên bản bị biến tướng. Theo bà, làm thế nào để giữ được sự cân bằng hài hòa giữa sáng tạo và tính nguyên gốc của di sản văn hóa?
TS. Nguyễn Ánh Hồng: Trước hết, phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản.
Thứ nhất, đảm bảo tính thẩm mỹ.
Thứ hai, đảm bảo tính định hướng tư tưởng. Một tác phẩm nghệ thuật có thể hấp dẫn về hình thức, nhưng nếu thiếu nội dung, thiếu chiều sâu tư tưởng thì sẽ dễ bị lệch hướng.
Thứ ba, tôi không hoàn toàn đồng tình với ý kiến cho rằng việc đưa yếu tố văn hóa dân gian vào các tác phẩm trên phương tiện thông tin đại chúng làm mất đi giá trị của nó. Bản thân văn hóa dân gian đã có sức sống và khả năng lan truyền mạnh mẽ.
Văn hóa dân gian là sản phẩm sáng tạo của nhân dân, vì vậy nhân dân có quyền tiếp tục sáng tạo, thẩm định, yêu cầu và thụ hưởng những giá trị tích cực từ nó. Khi các nghệ sĩ đưa văn hóa dân gian vào tác phẩm của mình, tôi cho rằng không phải là đánh mất ý nghĩa, mà ngược lại, còn làm sâu sắc hơn, thậm chí hoàn thiện hơn giá trị của nó.
Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết là những tác phẩm đó phải đảm bảo tính định hướng tư tưởng, chính trị và tính thẩm mỹ như tôi đã đề cập.
Ảnh: NVCC
Đón đọc phần 2: Nhà nghiên cứu văn hóa - Tiến sĩ Nguyễn Ánh Hồng: Từ bài học Bắc Bling đến đến bài toán giữ gìn bản sắc trong nghệ thuật
