Không còn tiếng người

Trong một thời đại mà điện ảnh hoạt họa thường thu hút sự chú ý bằng những hình ảnh bùng nổ và cuộc đối thoại ồn ào, Flow (Dòng chảy) của nhà làm phim hoạt hình Gints Zilbalodis lại tận dụng yếu tố không lời để phản tư lại nhiều điều sâu sắc thông qua cuộc hành trình của những người bạn lông lá.

Qua câu chuyện không lời và hình ảnh hoạt họa 3D, Flow đã vượt qua ranh giới của kể chuyện truyền thống, mời gọi khán giả không chỉ xem, mà còn cảm nhận nhịp điệu của cuộc sống, phản chiếu những xung đột của chính chúng ta với thế giới bên ngoài và nhu cầu tìm một nơi để thuộc về.

Bộ phim mở đầu với hình ảnh một con mèo đen xám thanh mảnh, đơn độc với đôi mắt tròn xoe đang soi chính mình trong làn nước. Nó lang thang qua một ngôi nhà đổ nát, nơi còn lưu giữ những bức tượng và phác họa về chính nó. Nền văn minh nhân loại giờ đây chỉ còn là những tàn tích: những thành phố chìm trong nước và những tượng đài đổ nát đang dần bị thiên nhiên nuốt chửng. Đây là một thế giới nơi dấu chân con người đang phai mờ, nhường lại cho các loài động vật trở thành những kẻ kế thừa Trái Đất.

Điều biến Flow trở thành một viên ngọc hiếm hoi trong nền công nghiệp phim hoạt hình hiện tại chính là khả năng khơi gợi những điều không thể diễn đạt bằng những câu thoại, hay nói đúng hơn là tiếng người. Zilbalodis dám kể chuyện bằng sự tĩnh lặng nhưng đầy mạnh mẽ của thiên nhiên, sử dụng ngôn ngữ của chuyển động, cử chỉ và âm thanh của các loài đồng vật gồm: mèo, chó, chuột lang nước - capybara, vượn cáo, và chim diều ăn rắn.

Sự im lặng trong Flow lại trở thành một phương tiện kể chuyện đầy sức nặng. Không có lời thoại, bộ phim buộc người xem phải cảm nhận những nhân vật lông lá trong phim bằng trực giác và kiến thức của bản thân về những loài động vật đó. Dáng vẻ cảnh giác của chú mèo khi trốn tránh lũ chó hoang, cái vẫy đuôi hồ hởi của chú chó vàng khi dần giành được lòng tin của mèo, hay cú sải cánh dài đầy oai nghiêm và kiêu hãnh của con đại bàng đều mang một sức biểu đạt mạnh mẽ, truyền tải những cảm xúc mà ngôn từ không thể chạm đến. Hành trình từ cô độc đến tìm thấy một gia đình phi giống loài của chú mèo đen vang vọng lên hành trình tìm kiếm sự thấu hiểu của nhân loại trong một thế giới hỗn loạn nhưng cô đơn. Chính điều này tạo nên một sự kết nối sâu sắc, hiếm có giữa người xem và thế giới của bộ phim.

Việc loại bỏ tiếng nói con người cũng giúp câu chuyện trở nên phổ quát hơn. Không bị giới hạn bởi rào cản ngôn ngữ hay văn hóa, bộ phim cho phép người xem tiếp cận theo cách nguyên sơ nhất. Những thử thách, sự đấu tranh và chiến thắng của các loài vật phản chiếu chính hành trình của loài người chúng ta.

Không cần con người

Tác phẩm này là minh chứng cho việc nhân vật không cần phải là con người hay mang đặc điểm nhân hóa thì mới có thể kể một câu chuyện đồng cảm mạnh mẽ với người xem. Bởi vì chính sự đồng cảm giữa các giống loài với nhau đã là một loại hình ngôn ngữ chung. Nếu The Tree of Life của Terrence Malick bao trùm triết lý vũ trụ bằng sự hoành tráng cao siêu, thì Flow lại thì thầm thơ ca vào tiếng xào xạc của lá cây, gợn sóng trên mặt nước, ánh nhìn lặng lẽ giữa những sinh vật lênh đênh trong thế giới ngập lụt. Nó khiến khán giả cảm thấy như chính vũ trụ đang dõi theo mình, như thể màn ảnh mở ra một chân lý nguyên sơ về sự kết nối và vô thường.

Tiêu đề phim là Flow (nghĩa là Dòng chảy) thể hiện vai trò trung tâm của nước trong cả cốt truyện lẫn biểu tượng. Một trận đại hồng thủy đã nhấn chìm rừng cây, thành phố, và những ngọn núi, buộc các loài động vật phải tìm đến một con thuyền tạm bợ để sinh tồn. Trong phim, nước không phải là kẻ thù hay đấng cứu thế; nó là một thế lực của sự biến đổi, định hình lại cảnh quan và cuộc sống với vẻ thờ ơ đầy duyên dáng của nguyên tố này.

Tính tất yếu của trận lụt phản chiếu sự vô thường của tự nhiên, gợi nhắc đến khái niệm vô vi trong Phật giáo - nghệ thuật thuận theo dòng chảy của tồn tại thay vì chống lại nó. Trận lụt không dữ dội, không gầm thét, nó chỉ đơn giản là như thế, giống như thời gian trôi qua hay những thay đổi tất yếu của cuộc sống. Đó không phải là sự kết thúc mà là một sự chuyển hóa. Hành trình của các loài động vật không phải là tìm đường quay về thế giới cũ, mà là học cách tồn tại trong thế giới mới. Tựa phim vì thế mang hai lớp nghĩa: vừa chỉ dòng chảy vật lý của nước, vừa ám chỉ một trạng thái tồn tại.

Đạo diễn Gints Zilbalodis (giữa) và hai nhà sản xuất Ron Dyens - Gregory Zalcman nhận giải Quả cầu Vàng cho Phim hoạt hình xuất sắc nhất

Bối cảnh “hậu nhân loại” của bộ phim không mang tính tận thế mà mang tính tái sinh. Khi thực vật chiếm lại bê tông và động vật tái định cư tại các khu rừng, Flow muốn ta nhận ra rằng sức mạnh của Trái Đất không nằm ở sự can thiệp của con người, mà ở khả năng tự chữa lành của nó.

Một hiện thực cách điệu

Phong cách hoạt hình độc đáo của Zilbalodis mang chủ nghĩa hiện thực cách điệu. Sử dụng phần mềm vẽ 3D miễn phí Blender, ông tạo ra một thế giới vừa trù phú vừa hoang tàn với kết cấu siêu chi tiết: ánh nắng lọc qua tán cây ngập nước, hạt mưa rơi trên bộ lông, v.v. trong khi các nhân vật được đơn giản hóa đến mức tối giản.

Chú mèo đen xám cùng những người bạn đồng hành lông lá của mình

Là bộ phim hoạt hình đầu tiên được sản xuất bằng phần mềm miễn phí Blender đã thắng giải Quả cầu vàng, Flow và cả nhà làm phim Zilbalodis đã trở thành một nguồn cảm hứng mới dành cho những nhà làm phim độc lập ngoài kia khi họ biết rằng họ có thể tạo ra một kiệt tác chỉ bằng những công cụ miễn phí.

Ngôn ngữ hình ảnh của phim được so sánh với những câu chuyện ẩn dụ sinh thái của Hayao Miyazaki, nhưng Flow đã tạo được dấu ấn riêng. Khác với phong cách CGI siêu thực tế của Disney vốn thường ưu tiên tính hoành tráng, cách tiếp cận của Zilbalodis mang lại cảm giác gần gũi và hữu hình. Cảnh chú mèo thận trọng chạm chân xuống nước rồi dựng đứng lông vì sợ hãi được thể hiện chi tiết đến mức người xem có thể cảm nhận nỗi lo âu của nó. Ngược lại, những trò hề của con vượn cáo như cách bắt chước cử chỉ soi gương của con người mang đến sự hóm hỉnh, cân bằng giữa nét trầm tư và sự nhẹ nhàng của bộ phim. Những ngôn ngữ hình thể của các nhân vật trong phim có thể truyền tải nhiều điều hơn cả những câu thoại dài dòng.

Khi bộ phim kết thúc, ta được để lại với một câu hỏi lơ lửng: Thế nào là “dòng chảy”? Với chú mèo và những người bạn đồng hành, và với những người xem chúng ta, trôi trong dòng đời và cố gắng tìm kiếm sự kết nối giữa cơn hỗn loạn. Bằng sự lắng nghe, cả từ những nhịp điệu vô thanh.

Flow là một kiệt tác điện ảnh hoạt hình dành cho khán giả ở mọi độ tuổi. Bộ phim vượt qua ranh giới tuổi tác và thời đại, dệt nên những câu hỏi hiện sinh trong một bức tranh vừa gần gũi với sự ngây thơ của trẻ nhỏ, vừa sâu sắc với sự chiêm nghiệm của người trưởng thành. Những nhân vật của nó, được khắc họa với sự nhân văn đau đáu, phản chiếu chính những giằng xé của con người: những bài toán về đạo đức đeo bám từng cá nhân và cả dân tộc; xung đột giữa quốc gia, văn hóa, và sắc tộc; cũng bản chất trần trụi của việc đối diện với vị trí của mình trong vũ trụ. Flow không chỉ là một bộ phim về sinh tồn mà còn về sự vô thường, sự mong manh của cuộc sống và khả năng hồi sinh của sự sống hậu tận thế.